بررسی ضعف تکنیکی به عنوان عامل جدا شدن لایه‌های رنگ از بستر در نقاشی قهوه‌خانه‌ای اثر ابوالقاسم اصفهانی

نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای از جمله آثاری هستند که نسبت به سایر نقاشی‌های رنگ‌ روغن، بیشترین آسیب را متحمل شده‌اند و یکی از دلایل این آسیب‌ها کمبود دانش نقاش از نحوۀ ساخت اثر و ترکیب مواد است. هدف از نگارش این مقاله شناسایی ضعف‌های تکنیکی در نقاشی رنگ‌ روغن به سبک قهوه‌خانه‌ای اثر ابوالقاسم اصفهانی و پاسخ به دو پرسش است که چرا آثار رنگ‌روغن روی بوم به سبک قهوه‌خانه‌ای بیشتر از سایر آثار روغنی تخریب شده‌اند؟ و مهمترین ضعف‌های تکنیکی در تابلوی داستان مباهله (اثر ابوالقاسم اصفهانی) کدام‌اند؟‌ روش پژوهش در این مقاله استفاده از روش‌های آنالیز دستگاهی برای شناسایی اجزای تشکیل‌دهندۀ نقاشی است که در این بین از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی نیز برای رسیدن به هدف استفاده شده است. آنالیزهای دستگاهی همچون طیف‌سنج زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR)، طیف‌سنجی فلورسانس اشعۀ ایکس (XRF)، میکروسکوپ پولاریزه با نور قطبی (PLM) و دستگاه میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به تجزیه پاشندگی پرتوی ایکس (SEM-EDS) از جمله روش‌های به کار رفته در این پژوهش است. نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای دارای تکنیک رنگ‌روغن بوده که توسط هنرمندان مکتب‌ندیده و به صورت خودآموز (ابتکاری) خلق شده‌اند در نتیجه یکی از آسیب‌هایی که این نقاشی‌ها می‌توانند متحمل آن باشند، ضعف تکنیکی ناشی از عدم آگاهی هنرمند از نحوه ترکیب و ساخت مواد با هم است (چنانچه این عامل در تابلوی مباهله، منجر به جدایی سطوح فراوان رنگ از بستر و حتی از تکیه‌گاه شده است). در این پژوهش ابتدا رنگدانه‌های آبی و سبز که متحمل بیشترین آسیب بودند، شناسایی شدند و سپس تکیه‌گاه و بستر تابلو بررسی شد. این تابلو دارای چهار لایۀ تکیه‌گاه، بستر، رنگ و ورنی بوده که الیاف تکیه‌گاه از نوع پنبه و لایۀ بستر ترکیبی از گچ و رنگدانه‌های حاوی سرب (سرنج (Pb3O4) و سفید سرب (2PbCO3.Pb(OH)2)) می‌باشد. همچنین هنرمند برای رنگ‌گذاری طیف‌های آبی رنگ از آبی پروس (Fe4(Fe[CN]6)3) و سفید سرب استفاده نموده و برای رنگ سبز، آبی پروس را با زرد کروم (2PbSO4.PbCrO4 و یا PbCrO4) ترکیب نموده است.